Νέα κριτική, για το ..."ΒΙΟΣ ΑΒΙΩΤΟΣ".

Κύριε Κυριακόπουλε,

Έχω διαβάσει το βιβλίο σας, «Βίος αβίωτος», που μου το χάρισε ένας κοινός μας φίλος, ο κύριος Ηλίας Γιαννικόπουλος, τον οποίο βαθύτατα εκτιμώ και θαυμάζω για την εν γένει πνευματική του υπόσταση και ιδιοσυγκρασία. Γνώρισα στο πρόσωπό του και στην υψηλής ποιότητας κουλτούρα που αποπνέει τον μέντορα που έλειπε από τη ζωή μου. Είμαστε πνευματικοί σύντροφοι και μοιραζόμαστε σκέψεις και προβληματισμούς κοινούς. Διδάσκομαι καθημερινά πάρα πολλά και πολύτιμα εφόδια, πνευματικά και ηθικά, από τις συνομιλίες μας. Νιώθω πολύ ευτυχής και ευλογημένη που αξιώθηκα να τον γνωρίσω, να με εκτιμήσει και να μοιράζεται μαζί μου όλες τις ομιλίες του και γενικά την πνευματική του δράση. Ονομάζομαι Μαρία Ηλιάδου και είμαι φιλόλογος. Εργάζομαι σε δημόσιο σχολείο της Ξάνθης.

Κυριολεκτικά απόλαυσα τη χαρά της αρκαδικής διαλέκτου. Λόγος που με μία πρώτη ματιά φαντάζει σκληρός, τραχύς, δύσκολος στην ανάγνωση και κατανόηση, ωστόσο με μία πιο προσεκτική και απροκατάληπτη ματιά είναι α π ο λ α υ σ τ ι κ ό ς, γιατί συνάδει απόλυτα με το σκληρό, αρκαδικό τοπίο, καθώς τίποτα δε θα μπορούσε να περιγράψει εναργέστερα την ορεινή Αρκαδία με τα περήφανα βουνά της. Ο λόγος τραχύς σαν τα κακοτράχαλα αρκαδικά βουνά, σκληρός στο άκουσμά του με τα πολλά συμφωνικά συμπλέγματα σαν το σκληρό τοπίο της Αρκαδίας. Ο αναγνώστης διαβάζοντάς τον «σκαλώνει» στα ντόπια ιδιώματα, «σκοντάφτει» στους ιδιωματισμούς, «γρατσουνιέται» στη δύσβατη – για τον αμύητο ομιλητή – ντοπιολαλιά, ωσάν να σκαρφαλώνει στα κακοτράχαλα αρκαδικά βουνά. Η ζωή στην Αρκαδία είναι σκληρή αναρρίχηση σε απότομες βουνοκορφές. Η απλότητα, η φυσικότητα και η τραχύτητα του λόγου του ορεσείβιου πρωταγωνιστή – αφηγητή προδίδει και τα αντίστοιχα γνωρίσματά του. Το λεξιλόγιο βρίθει από λέξεις που απεικονίζουν όλες τις δραστηριότητες – αγροτικές, κτηνοτροφικές, πολιτιστικές, κοινωνικές – των κατοίκων της περιοχής. Η ευφυής επιλογή σας να αποδώσετε ατόφια την αρκαδική ντοπιολαλιά μας πρόσφερε μία απίστευτη απόλαυση μιας γλώσσας αυθεντικής, γνήσιας, βαθύτατα ελληνικής, απολύτως ενδεικτικής του τόπου που την γέννησε και των ανθρώπων που την μιλούσαν.

Πολυεπίπεδο ανάγνωσμα το βιβλίο σας, που έτσι πρέπει να διαβαστεί. Σε ένα πρώτο επίπεδο δίνει την εντύπωση μιας σειράς διηγημάτων, ότι δηλ. πρόκειται για σκόρπιες αφηγηματικές αποτυπώσεις ενός ηλικιωμένου Αρκάδα, του κυρ – Παναγιώτη, για νησίδες αναμνήσεων βαθιά χαραγμένων στης μνήμης τα αυλάκια, για γεγονότα που τον σημάδεψαν στη ζωή του, ασύνδετα μεταξύ τους. Κάθε κεφάλαιο αφηγείται μία ιστορία με αρχή, μέση και τέλος κι έχει θεματική και νοηματική αυτοτέλεια. Κι όμως σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης όλα αυτά τα αυτόνομα, αυτοτελή κεφάλαια δεν είναι και τόσο ανεξάρτητα και σκόρπια. Κάθε ένα ξεχωριστά είναι ταυτόχρονα και μέρος μιας ευρύτερης, μυθιστορηματικής πλοκής, οργανικά και αρμονικά δεμένο με τα υπόλοιπα κεφάλαια, είναι δεμένο σε μία ολότητα, δηλ. όλα τα κεφάλαια συναποτελούν ένα μυθιστόρημα, που είναι γραμμένο σε γραμμική αφήγηση στον άξονα του χρόνου, οπότε δίνουν την αίσθηση και της συνεχούς αφηγηματικής ροής ενός μυθιστορήματος. Σε ένα τρίτο επίπεδο ο λεξιλογικός πλούτος που το βιβλίο σας μας προσφέρει, η μοναδικότητα της γλώσσας, οι λαογραφικές πληροφορίες για τα ήθη, τα έθιμα, τις συνήθειες, τις παραδόσεις – οικογενειακές, θρησκευτικές και πολιτιστικές -, τις οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές δραστηριότητες, τη ζωή τους εν γένει…..όλα αυτά το κατατάσσουν ανεπιφύλακτα σε πολύτιμο λαογραφικό θησαυρό για την Αρκαδία, που τόσο αγαπάτε, ανεκτίμητη πηγή για τον λαογράφο του μέλλοντος.

Ο κυρ – Παναγιώτης, καλοκάγαθος άνθρωπος, γνήσιο τέκνο της αρκαδικής γης, που τον γέννησε και τον ανέθρεψε, μέσα από τη συγκλονιστική αφήγησή του μας σκιαγραφεί όλους τους ανθρώπινους τύπους της Ελλάδας στην εποχή του: ανθρώπους αγράμματους του χωριού, καλοκάγαθους και αφελείς, απλοϊκούς και θρησκόληπτους, πιστούς στις παραδόσεις, καλοσυνάτους, αδικημένους, θύματα, βασανισμένους, εργατικούς, φτωχούς βιοπαλαιστές, μα και ανθρώπους κακόβουλους, πονηρούς, δόλιους, υστερόβουλους, ιδιοτελείς, εξουσιαστές, εκμεταλλευτές. Με λίγα λόγια, οι ήρωες του βιβλίου σας δεν είναι ήρωες λαμπεροί , είναι κυριολεκτικά α ν τ ι ή ρ ω ε ς , και αυτό το επισημαίνω ως μεγάλο πλεονέκτημα του έργου σας. Πλάσματα που βασανίζονται από το σκληρό τοπίο, τις αντιξοότητες της ζωής, άρα χειμαζόμενοι, αληθινοί άνθρωποι, που τον χαρακτήρα τους τον διαμόρφωσε η πάλη τους με τη φτώχεια, τη φύση, τα σκληρά προβλήματα. Άνθρωποι όλοι τους της διπλανής πόρτας, αυθεντικοί Έλληνες όλης της αρετολογικής κλίμακας, αδιάφθοροι και ανήθικοι, δείγματα προς μίμηση και αποφυγή….όλοι όμως αγωνιστές σε μία σκληρή ζωή, που τίποτα δεν τους χαρίστηκε, μάχιμοι, ισόβιοι δεσμώτες της απεξάρτησής τους από τις δυσκολίες μιας ζωής φτωχής, σκληρής. Ακόμη και οι πιο μισητοί χαρακτήρες είναι απολύτως αιτιολογημένοι από τον αφηγητή για την κακόβουλη συμπεριφορά τους. Συνεπώς, δε θα ήταν υπερβολή να πω πως ανακάλυψα μέσα από το βιβλίο σας και τη μεγάλη σας ψυχογραφική δύναμη!

Αρκάδας γνήσιος και περήφανος ο κυρ – Παναγιώτης μέσα από την απλότητα του λόγου του και την αθωότητα του αγνού, αμόρφωτου ανθρώπου της υπαίθρου μας περιγράφει τον τρόπο ζωής του γενέθλιου τόπου του. Αν και απλή η ματιά του, σύνθετος ο προβληματισμός που προκαλεί στον αναγνώστη. Η περιγραφή των καταστάσεων φαντάζει απλοϊκή, ωστόσο υποδόρια μετατρέπεται σε μία καυστική προσέγγιση των ταραχωδών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών της ζωής του. Ο υποψιασμένος αναγνώστης εύκολα εκμαιεύει από την ολοζώντανη αφήγησή του τη σοφία της ζωής, τη θυμοσοφία, που βοήθησε τον ήρωά μας να επιβιώσει στα δύσκολα και να μακροημερεύσει. ( ενδεικτικά αναφέρω τη λελογισμένη και μετρημένη στάση του των ίσων αποστάσεων στον Εμφύλιο μεταξύ Ανταρτών και Εθνικής Χωροφυλακής ).

Το βιβλίο σας, επιπλέον, το θεωρώ πως πέρα από κορυφαίο δείγμα ηθογραφίας, γνήσια ελληνικής στα χνάρια του Παπαδιαμάντη… έχει και στοιχεία, που ανεπιφύλακτα το κατατάσσουν και στο λογοτεχνικό ρεύμα του ρεαλισμού. Περιγραφές ρεαλιστικές, φωτογραφικές των δύσκολων συνθηκών της ζωής στην ορεινή Αρκαδία, αντικειμενική παρουσίαση της πραγματικότητας, χωρίς τάση εξιδανίκευσης ή εξωραϊσμού, παρουσίαση , όπως προείπα, ανθρώπινων τύπων καθημερινών και συνηθισμένων, χωρίς τίποτα το ηρωικό – πέρα φυσικά από τον αγώνα για την επιβίωση -, θέμα αγροτικό για τη ζωή στην ελληνική ύπαιθρο, σύγκριση με τη ζωή στο τότε αστικό κέντρο, αναφορά σε ιστορικά γεγονότα, που σημάδεψαν τον νεότερο Ελληνισμό, πόλεμος, εμφύλιος, ευδιάκριτος ο κοινωνικός προβληματισμός: όλα αυτά τα στοιχεία τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό του ως ρεαλιστικού μυθιστορήματος. Ωστόσο παρ’ όλο που θέμα του κυρίαρχο είναι οι πολύ σκληρές συνθήκες ζωής δεν μας αφήνει να μελαγχολήσουμε, αλλά αποπνέει ένα αέρα αισιοδοξίας ότι ο άνθρωπος όλα τα μπορεί, αρκεί να θέλει.

Σας ευχαριστώ πολύ για το ωραίο σας βιβλίο. Πραγματικά το απόλαυσα.

Καλή σας μέρα,

Μαρία Ηλιάδου

• Συγχωρέστε τη φιλολογική αδολεσχία μου, ίσως να σας κούρασα.
• Θα διδάξω στη ΝΕ Λογοτεχνία της Β΄ Λυκείου οπωσδήποτε το κεφάλαιο 3 ( σφάξιμο γουρουνιού και οικονομία στη διαχείριση των τροφίμων ) και το κεφάλαιο 12 ( θάνατος πατέρα, θέση γυναίκας ) ως εκπληκτικά δείγματα ηθογραφικού διηγήματος.